از بوی نا مطبوع تهران، تا هزاران قربانی روزانه. آلودگی هوا چه تعریف می‌شود و اثر گلخانه تا چه اندازه بر سلامتی ما تاثیر‌گذار است؟
آلودگی هوا
آلودگی هوا با تار و پود زندگی مدرن آمیخته شده است. این آلودگی محصول جانبی ساخت و ساز شهرها، پسماند فعالیت هایی مانند تولید کالاها، حمل و نقل، تولید انرژی گرمایشی و نور محل های زندگی، تفریح و کار انسان می باشد.
عامل اصلی آلودگی هوا احتراق می باشد و همانطوری که می دانیم احتراق هنوز برای زندگی ضروری به نظر می رسد. در صورتی که احتراق کامل روی دهد، هیدروژن و کربن موجود در سوخت با اکسیژن هوا ترکیب شده و گرما، نور، دی اکسید کربن و بخار آب تولید می شود. با این حال ناخالصی های موجود در سوخت، نسبت ضعیف سوخت به هوا، درجه حرارت های بسیار بالا یا پایین احتراق سبب تشکیل محصولات جانبی نظیر مونو اکسید کربن، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای نیتروژن، خاکستر فرار و هیدروکربن های نسوخته می شود که همگی آنها آلاینده های هوا محسوب می شوند.
طبقه بندی آلاینده های هوا
طبقه بندی های متعددی برای آلاینده های هوا وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:
- بر مبنای منبع انتشار: آلاینده های انسان ساز و طبیعی؛
- بر مبنای محیط پذیرنده: آلاینده های هوای آزاد و داخل؛
- بر مبنای شکل انتشار: آلاینده های اولیه و ثانویه؛ منظور از آلاینده های اولیه آلاینده هایی است که به طور مستقیم از منابع تولید کننده آلودگی منتشر می شوند، در حالی که آلاینده های ثانویه در اتمسفر از طریق واکنش های شیمیایی بین آلاینده های اولیه و گونه های شیمیایی که به طور طبیعی در اتمسفر یافت می شوند تشکیل می شوند؛
- بر مبنای حالت آلاینده: آلاینده های ذره ای و گازی.
طبقه بندی دیگری که معمولا مرسوم است شامل شش دسته است که جز آلاینده های خطرناک هوا محسوب می شوند:
- ازن
- ذرات معلق
- دی اکسید نیتروژن
- دی اکسید گوگرد
- سرب
- مونوکسید کربن
تعریف آلودگی هوا
عبارت است از انتشار یک یا چند آلاینده اعم از آلاینده‌های جامد، مایع، گاز، پرتوهای یون‌ساز و غیر یون‌ساز، بو و صدا در هوای آزاد، به‌صورت طبیعی یا انسان‌ساخت، به‌مقدار و مدتی که کیفیت هوا را به‌‌گونه‌ای تغییر دهد که برای سلامت انسان و موجودات زنده، فرآیندهای بوم‌شناختی (اکولوژیکی) یا آثار و ابنیه زیان‌آور بوده و یا سبب از بین رفتن یا کاهش سطح رفاه عمومی گردد.
اثر گلخانه ای و گرمایش جهانی
می‌دانیم که کره زمین به طور طبیعی در اثر تابش خورشید گرم می‌شود، اما اینجا منظور ما از گرم شدن زمین، پدیده دیگری است. این پدیده عبارت است از تغییر دمای زمین در اثر فعالیت های بشری که با تغییرات طبیعی آن فرق دارد.
بخشی از طول موج کوتاه نور مرئی تابیده شده از خورشید یا امواج ماوراء بنفش، هنگام تابش از جو عبور کرده و جذب زمین می‌شود. بخشی از این امواج که به طول موج‌های بلند بازتابیده شده مادون قرمز تبدیل می شوند، در برگشت به دلیل برخورد با گازهای گلخانه ای موجود در جو زمین، قادر به خروج از جو نیستند و مجدد به سطح زمین بازتابانیده می شوند. به دام افتادن این امواج با طول موج بلند در جو زمین، منجر به بالا رفتن دمای جو می‌شود. مثال ساده‌تر آن، خودروی پارک شده در زیر نور خورشید است که با عبور نور خورشید از شیشه‌های آن، هوای داخل خودرو گرم تر از هوای بیرون می‌شود. گلخانه هم یک اتاق شیشه‌ای است که نور خورشید از شیشه‌های آن به داخل می‌تابد و هوای گلخانه را گرم می‌کند اما شیشه‌های گلخانه اجازه نمی‌دهند که این هوای گرم از گلخانه خارج‌شود. در مقیاس بزرگتر، اثر گلخانه ای کره زمین که با افزایش غلظت کربن دی‌اکسید در جو زمین ایجاد می‌شود، باعث گرم تر شدن هوای نزدیک به کره زمین می شود. دی اکسید کربن، توانایی بالایی در جذب امواج مادون قرمز دارد و در مسیر بازتاب، اجازه نمی‌دهد این امواج به راحتی از جو زمین خارج شوند. به خاطر شباهت این موضوع با عملکرد گلخانه، به آن اثرگلخانه ای می گویند.
بخار آب، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید کربن و متان که مقداری از انرژی خورشید را در جو زمین نگه می‌دارند و باعث گرم شدن جو می‌شوند گازهای گلخانه‌ای اصلی هستند. البته اگر این گازها در جو نبودند، انرژی گرمایی خورشید مجدداً به فضا بر می‌گشت و به این ترتیب هوای زمین ۳۳ درجه سانتیگراد سردتر از الان می‌شد اما متاسفانه فعالیت های انسانی باعث شده که غلظت این گازها از حد معمول در جو زمین فراتر رود و مشکلی بنام گرمایش زمین بوجود بیاید.
در طول ۱۰۰ سال گذشته، کره زمین به طور غیرطبیعی ۰٫۴ درجه سانتیگراد گرم تر شده که این موضوع دانشمندان را نگران کرده‌است. آنها حدس می‌زنند فعالیت‌های صنعتی در ایجاد این مشکل بسیار موثر هستند و به گرم شدن کره زمین کمک می‌کنند. گرم شدن زمین موجب تغییر الگوی بارش، افزایش سطح آب دریاهای آزاد، کاهش سطح آب دریاچه‌ها و تاثیرات وسیع بر گیاهان، حیات وحش و انسان ها می‌شود.
